شرح فارسی دیوان ابوالعلاء معری (سقط الزند)

دیوان سقط الزند متضمن یکصد و دوازده قصیده است که سی و یک قصیده از آنها درعیه است و مجموع ابیات این دیوان در حدود دوهزار و بیست و یک بیت است. همه قصاید از نظر کوتاهی و بلندی یکسان نیستند که قطعات دوبیتی تا قصاید طولانی هشتاد بیتی را در بر می گیرند و از بحور شعری قوی دمتین استفاده کرده است که سی و شش قصیده را در بحر طویل و نوزده قصیده را در بحر بسیط و یازده قصیده را در بحر سریع و نه قصیده را در بحر خفیف و چهار قصیده را در بحر متقارب و سه قصیده را در بحر منسرح و یک قطعه را بصورت رجز گفته است و در دیگر بحور شعری در این دیوان شعر نگفته است و حروف قافیه ای که بیشتر مورد استفاده واقع شده اند بدین قرار است: اول قافیه لام و بعد میم و سپس راء و سپس دال و سپس عین و نون و باء و تاء و سین و سپس بطور مساوی همزه و حاء و ضاد و فاء و قاف و کاف و واو و یاء که هر یک از این دسته اخیر دوبار بکار رفته اند و جیم و زاء و طاء هریک یک بار و بر قافیه حروف ث و خ و شین و ص و ظ و غ در این دیوان شعری نگفته است. اغراض و مقاصد مورد نظر در سقط الزند بدین قرار است که توصیف در آن بیش از دیگر اغراض است و مجموعه درعیات که سی و یک قطعه است تماماً در وصف درع زره جوشن و سلاح است و از جمله اغراضش مدح است مانند قصیده لامیه ای که دیوان را بدان می آغازد و در مدح امیر حمدانی ابوالفضل سعیدالدوله است که فاطمیان را از حلب داند و قصاید سه گانه ای که در مدح شریف علوی ابوابراهیم محمد بن احمد است و متضمن شش مرثیه درباره خویشاوندانش و یک فقیه حنفی و نقیب الاشراف بغداد است و قصاید فخریه ای نیز به سبک و شیوه متنبی دارد و بقیه آن درباره تعزیه و پوزش خواهی و مطارحات شعری است.